วตฺถุฐปนาทิกถา

[239] อิทํ วตฺถุ ปญฺญายติ น ปุคฺคโลติ เอตฺถ โจรา กิร อรญฺญวิหาเร โปกฺขรณิโต มจฺเฉ คเหตฺวา ปจิตฺวา ขาทิตฺวา อคมํสุฯ โส ตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา อาราเม วา กิญฺจิ ธุตฺเตน กตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา ‘‘ภิกฺขุสฺส อิมินา กมฺเมน ภวิตพฺพ’’นฺติ สลฺลกฺเขตฺวา เอวมาหฯ วตฺถุํ ฐเปตฺวา สงฺโฆ ปวาเรยฺยาติ ‘‘ยทา ตํ ปุคฺคลํ ชานิสฺสาม, ตทา นํ โจเทสฺสามฯ อิทานิ ปน สงฺโฆ ปวาเรตู’’ติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ อิทาเนว นํ วเทหีติ สเจ อิมินา วตฺถุนา กญฺจิ ปุคฺคลํ ปริสงฺกสิ, อิทาเนว นํ อปทิสาหีติ อตฺโถฯ สเจ อปทิสติ, ตํ ปุคฺคลํ อนุวิชฺชิตฺวา ปวาเรตพฺพํ; โน เจ อปทิสติ, อุปปริกฺขิตฺวา ชานิสฺสามาติ ปวาเรตพฺพํฯ

อยํ ปุคฺคโล ปญฺญายติ น วตฺถูติ เอตฺถ เอโก ภิกฺขุ มาลาคนฺธวิเลปเนหิ เจติยํ วา ปูเชสิ, อริฏฺฐํ วา ปิวิ, ตสฺส ตทนุรูโป สรีรคนฺโธ อโหสิ; โส ตํ คนฺธํ สนฺธาย ‘‘อิมสฺส ภิกฺขุโน เอวรูโป สรีรคนฺโธ’’ติ วตฺถุํ ปกาเสนฺโต เอวมาหฯ ปุคฺคลํ ฐเปตฺวา สงฺโฆ ปวาเรยฺยาติ เอตํ ปุคฺคลํ ฐเปตฺวา สงฺโฆ ปวาเรตุฯ อิทาเนว นํ วเทหีติ ยํ ตฺวํ ปุคฺคลํ ฐเปสิ, ตสฺส ปุคฺคลสฺส อิทาเนว โทสํ วทฯ สเจ อยมสฺส โทโสติ วทติ, ตํ ปุคฺคลํ โสเธตฺวา ปวาเรตพฺพํฯ อถ นาหํ ชานามีติ วทติ, อุปปริกฺขิตฺวา ชานิสฺสามาติ ปวาเรตพฺพํฯ

อิทํ วตฺถุ จ ปุคฺคโล จ ปญฺญายตีติ ปุริมนเยเนว โจเรหิ มจฺเฉ คเหตฺวา ปจิตฺวา ปริภุตฺตฏฺฐานญฺจ คนฺธาทีหิ นหานฏฺฐานญฺจ ทิสฺวา ‘‘ปพฺพชิตสฺส กมฺม’’นฺติ มญฺญมาโน โส เอวมาหฯ อิทาเนว นํ วเทหีติ อิทาเนว เตน วตฺถุนา ปริสงฺกิตํ ปุคฺคลํ วเทหิ; อิทํ ปน อุภยมฺปิ ทิสฺวา ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย วินิจฺฉินิตฺวาว ปวาเรตพฺพํฯ กลฺลํ วจนายาติ กลฺลํ โจทนาย; โจเทตุํ วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ กสฺมา? ปวารณโต ปุพฺเพ อวินิจฺฉิตตฺตา ปจฺฉา จ ทิสฺวา โจทิตตฺตาติฯ อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยนฺติ อิทญฺหิ อุภยํ ปุพฺเพ ปวารณาย ทิสฺวา วินิจฺฉินิตฺวาว ภิกฺขู ปวาเรนฺติ, ตสฺมา ปุน ตํ อุกฺโกเฏนฺตสฺส อาปตฺติฯ